ΚΑΠΟΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΝΟΜΙΚΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Οι ανεπαρκείς ή λανθασμένες νομικές μεταφράσεις μπορεί να έχουν ιδιαίτερα αρνητικές επιπτώσεις στις έννομες, οικονομικές και προσωπικές σχέσεις των φυσικών και νομικών προσώπων, να οδηγήσουν σε αμφιβολίες σχετικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των μερών, ενώ συχνά επιφέρουν μεγάλες οικονομικές απώλειες. Οι προσδοκίες όσον αφορά την ποιότητα στον κλάδο αυτό είναι αυξημένες και σε κάθε περίπτωση σίγουρα πιο υψηλές σε σχέση με άλλους μεταφραστικούς κλάδους, για λόγους σαφήνειας καθώς και για την αποφυγή των ανωτέρω δυσμενών συνεπειών.

Νομική μετάφραση: Ένας εξειδικευμένος κλάδος

Η νομική μετάφραση είναι ένας εξειδικευμένος κλάδος της επαγγελματικής μετάφρασης, στον οποίο η νομική κατάρτιση και συχνά η εμπειρία σε συγκεκριμένο κλάδου δικαίου είναι απαραίτητες. Ο νομικός μεταφραστής δεν μπορεί να προβεί σε λέξη προς λέξη μετάφραση του κειμένου-πηγή, ενώ συχνά υποστηρίζεται ότι οφείλει να συνδυάζει δημιουργικότητα και ακρίβεια. Οι μεταφραστές νομικών εγγράφων οφείλουν να παράγουν ένα κείμενο-στόχο με πληροφοριακό περιεχόμενο ίδιο με το κείμενο-πηγή, με την έννοια ότι ο πιθανός αναγνώστης λαμβάνει από το κείμενο-στόχο τις ίδιες πληροφορίες τις οποίες θα λάμβανε και από το κείμενο-πηγή, αν γνώριζε τη γλώσσα στην οποία το τελευταίο είχε συνταχθεί.

Η πρόκληση της ορολογίας

Επιπλέον, η ορολογία που χρησιμοποιείται στο κείμενο-στόχο οφείλει να καλύπτει τις ίδιες σημασιολογικές περιοχές με το κείμενο-πηγή. Κάτι τέτοιο αποτελεί συχνά πρόκληση για τον μεταφραστή νομικών κειμένων, καθώς δύο νομικά συστήματα δεν είναι σχεδόν ποτέ ίδια μεταξύ τους, ακόμη και αν ανήκουν στην ίδια οικογένεια δικαίου. Έχουμε αναφερθεί αναλυτικά στο παρελθόν στο συγκεκριμένο πρόβλημα.

«Κατάλληλη μετάφραση»

Δεν μπορεί παρά να αναρωτηθεί κανείς αν τα δύο αυτά στοιχεία, η ισοδυναμία του μεταφράσματος από άποψη πληροφοριών με το κείμενο-πηγή και η χρήση της σωστής ή σημασιολογικά ισοδύναμης ορολογίας είναι επαρκή ώστε να διασφαλιστεί η ποιότητα στη νομική μετάφραση.  Η απάντηση δυστυχώς είναι όχι. Ο νομικός μεταφραστής οφείλει, πάνω απ’ όλα, να εκπονήσει μια κατάλληλη μετάφραση. Η επόμενη ερώτηση είναι, φυσικά, κατάλληλη για ποιο πράγμα; Η απάντηση ποικίλει ανάλογα με την περίσταση στην οποία πρόκειται να χρησιμοποιηθεί το μετάφρασμα. Όταν ο τελικός αποδέκτης της νομικής μετάφρασης είναι κάποιος μη ειδικός, χωρίς νομικές γνώσεις, ο οποίος επιθυμεί απλά να καταλάβει το περιεχόμενο του νομικού εγγράφου, ο νομικός μεταφραστής θα χρησιμοποιήσει διαφορετικές μεθόδους και τεχνικές και ίσως αποφασίσει να χρησιμοποιήσει διαφορετικό λεξιλόγιο από εκείνο που θα χρησιμοποιούσε στην περίπτωση που ο πελάτης του επιθυμούσε τη μετάφραση νομικού εγγράφου προκειμένου να ενημερωθεί ο δικηγόρος του στο εξωτερικό (ειδικός αποδέκτης), χωρίς όμως η μετάφραση αυτή να υποβληθεί στο δικαστήριο, ή από την περίπτωση που το νομικό έγγραφο, τη μετάφραση του οποίου ζητά ο πελάτης, θα χρησιμοποιηθεί σε δικαστική διαδικασία. Στην πρώτη και στη δεύτερη περίπτωση μπορεί να υιοθετηθεί ένα κάπως πιο ανεπίσημο γλωσσικό ύφος, όχι όμως και στην τρίτη.

Ποιος είναι ο τελικός αποδέκτης;

Είναι προφανές, όμως,  ότι ο νομικός μεταφραστής δεν μπορεί να προσαρμόσει το ύφος και τη γλώσσα γραφής αν δεν γνωρίζει ποιος θα είναι ο τελικός αποδέκτης του μεταφράσματος. Αυτό μπορεί να συμβεί με δύο τρόπους: είτε ο πελάτης δεν παρείχε στον μεταφραστή περισσότερες πληροφορίες για τον σκοπό που πρόκειται να εξυπηρετήσει το μετάφρασμα και για τους λόγους για τους οποίους το χρειάζεται, είτε δεν υπήρξε άμεση επικοινωνία ανάμεσα στον πελάτη και στον μεταφραστή, επειδή η μετάφραση ανατέθηκε στον μεταφραστή από κάποιο μεταφραστικό γραφείο ή από κάποιον άλλο συνάδελφο και οι σχετικές συμφωνίες περί τήρησης του απορρήτου που έχουν υπογραφεί απαγορεύουν τέτοια επικοινωνία.

Η υπόθεση της Holz Mänttäri Μπορεί κανείς να φανταστεί ότι κάτι τέτοιο μπορεί πολύ εύκολα να οδηγήσει στη δυσαρέσκεια του πελάτη σχετικά με το τελικό προϊόν. Σχετικό παράδειγμα αποτελεί η υπόθεση που αναφέρει η Holz Mänttäri, όπως η υπόθεση αυτή αποδίδεται από τον Matt Hammond στο δοκίμιό του “A New Wind of Quality from Europe”, που συμπεριλαμβάνεται στο βιβλίο “Translation and the Law”, το οποίο έχει εκδοθεί από την American Translators Association Scholarly Monograph Series.

Το βιβλίο αποτελεί μια χρήσιμη συλλογή δοκιμίων ακαδημαϊκών και ειδικών από τον χώρο της μετάφρασης και επικεντρώνεται στις ιδιαίτερες προκλήσεις που παρουσιάζει ο διάλογος εντός των δικαστικών αιθουσών, όταν τα μέρη όχι μόνο μιλούν διαφορετικές γλώσσες, αλλά και ενεργούν με βάση διαφορετικές πολιτιστικές και νομικές παραδόσεις.

Τα πραγματικά περιστατικά της υπόθεσης, όπως αναφέρονται από τον Hammond, έχουν ως εξής:  Στο τεύχος 2 του TextconText η Holz Mänttäri, καθηγήτρια μετάφρασης από τη Φινλανδία, αναφέρθηκε σε μια ελβετική υπόθεση που έφτασε στο δικαστήριο επειδή ο πελάτης δεν έμεινε ικανοποιημένος από το μετάφρασμα και αρνήθηκε να πληρώσει τη μεταφράστρια. Το πρόβλημα, σύμφωνα με τον πελάτη, ήταν ότι η μετάφραση δεν απέδιδε αρκούντως πιστά το κείμενο-πηγή. Η μεταφράστρια αποφάσισε να ζητήσει τη συνδρομή του δικαστηρίου στην καταβολή της αμοιβής της και ανέθεσε στο δικαστήριο να κρίνει αν το μετάφρασμα παρείχε την ποιότητα που χρειαζόταν ο πελάτης.

Προκειμένου να απαντήσει στη δύσκολη αυτή ερώτηση, το δικαστήριο ζήτησε τη βοήθεια ειδικού, ο οποίος με τη σειρά του ζήτησε τις προδιαγραφές του προϊόντος του πελάτη. Σύμφωνα με το δικαστήριο, η ποιότητα μιας μετάφρασης μπορεί να κριθεί μόνο με βάση τις προδιαγραφές που καθορίστηκαν γι’ αυτή. Το πραγματικό ερώτημα ήταν αν το κείμενο που είχε παραχθεί από τη μεταφραστική διαδικασία μπορούσε να εξυπηρετήσει τον σκοπό του. Το δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μια μετάφραση είναι καλή όταν επιτελεί το έργο για το οποίο ζητήθηκε, όπως συμβαίνει και με κάθε προϊόν. Στη συγκεκριμένη περίπτωση και δυστυχώς σε αρκετές άλλες όπου ζητείται μετάφραση από κάποιον επαγγελματία μεταφραστή, δεν υπήρχαν προδιαγραφές προϊόντος. Το κείμενο-πηγή, εξάλλου, δεν μπορούσε να χρησιμεύσει ως προδιαγραφές προϊόντος, δεδομένου ότι είχε συνταχθεί για τελείως διαφορετικό σκοπό.

Translation briefs στη νομική μετάφραση

Στον τομέα της μετάφρασης οι προδιαγραφές προϊόντων καλούνται συνήθως translation briefs (ενημερωτικά σημειώματα μετάφρασης). Ας δούμε όμως πιο αναλυτικά τι είναι ένα ενημερωτικό σημείωμα στη νομική μετάφραση και πως μπορεί να εξυπηρετήσει τόσο τον πελάτη, όσο και τον μεταφραστή. Η απόφαση του ελβετικού δικαστηρίου στην ανωτέρω υπόθεση είναι σύμφωνη με τη θεωρία του σκοπού που έχει διατυπωθεί στον κλάδο της μετάφρασης, κατά την οποία το κείμενο-πηγή είναι ήσσονος σημασίας συγκριτικά με τον σκοπό της μετάφρασης, ο οποίος είναι και ο πραγματικός κατευθυντήριος παράγοντας κατά τη δημιουργία του μεταφράσματος.

Το που και για ποιο σκοπό πρόκειται να χρησιμοποιηθεί το κείμενο-στόχος παίζει πολύ πιο σπουδαίο ρόλο στην παραγωγή του από τον ρόλο που παίζει το κείμενο-πηγή, το οποίο δημιουργήθηκε για διαφορετικό κοινό, διαφορετικό πολιτισμό και προς τον σκοπό κάλυψης διαφορετικών αναγκών.

Σύμφωνα με τον Hammond, ο σκοπός είναι μόνο ένα από τα βασικά στοιχεία που απαιτείται να γνωρίζει ο μεταφραστής για να μεταφράσει καλά. Στα στοιχεία αυτά συμπεριλαμβάνονται επίσης ο τόπος και ο χρόνος, η περίσταση της μετάφρασης και το κοινό-στόχος. Αποκαλεί όλους αυτούς τους παράγοντες «μεταφραστική κατάσταση» και τονίζει τη σημασία τους στη δημιουργία ενός ουσιώδους και χρήσιμου ενημερωτικού σημειώματος.

Τι πρέπει να συμπεριλαμβάνει ένα translation brief;

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη Holz Mänttäri, όπως παρατίθεται από τον Hammond, οι προδιαγραφές προϊόντων ή τα ενημερωτικά σημειώματα πρέπει να  διευκρινίζουν τα ακόλουθα σημεία:

• την περίσταση στην οποία θα χρησιμοποιηθεί το κείμενο-στόχος
• το περιεχόμενο που θα γνωστοποιηθεί μέσω της μετάφρασης
• τις στρατηγικές που είναι κατάλληλες για τη μεταφορά μηνυμάτων στον πολιτισμό-στόχο
• το είδος των μέσων που θα χρησιμοποιηθούν (κείμενο, ήχος, γραφικά)
• τα βοηθήματα που είναι διαθέσιμα (κείμενα-πηγή, σχετικά έγγραφα, γλωσσάρια, προηγούμενες μεταφράσεις)
• τον προϋπολογισμό
• την προθεσμία ή τις προθεσμίες παράδοσης
• τους εξωτερικούς παρόχους υπηρεσιών που ενδέχεται να χρησιμοποιηθούν

Η συμπερίληψη των ανωτέρω πληροφοριών στο ενημερωτικό σημείωμα της μετάφρασης όχι μόνο θα καθοδηγήσει τον μεταφραστή στη λήψη των αποφάσεών του κατά τη μεταφραστική διαδικασία, έτσι ώστε να διασφαλίσει ότι το μετάφρασμα ανταποκρίνεται στις ανάγκες του πελάτη, αλλά θα βοηθήσει επιπλέον και τον πελάτη να προσδιορίσει καλύτερα και να αποκρυσταλλώσει τις ανάγκες του αυτές. Εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι το ενημερωτικό σημείωμα θα παράσχει στον πελάτη το μοναδικό κατάλληλο μέσο προκειμένου να είναι σε θέση να κρίνει αργότερα την ποιότητα του μεταφράσματος.

Κάποιες τελευταίες σκέψεις

Προς εξασφάλιση της ποιότητας, συνεπώς, οι πελάτες χρειάζεται να αφιερώσουν τον χρόνο και την προσπάθεια προκειμένου να ετοιμάσουν, μαζί με τον μεταφραστή τους, το ενημερωτικό σημείωμα της μετάφρασης, το οποίο θα περιλαμβάνει τα ανωτέρω στοιχεία.  Στις περιπτώσεις που δεν είναι εφικτή η άμεση επικοινωνία μεταξύ πελάτη και μεταφραστή, είναι εξίσου σημαντικό το πρόσωπο που βρίσκεται σε άμεση επαφή με τον πελάτη να ετοιμάσει με τον τελευταίο το ενημερωτικό σημείωμα για τη δημιουργία ενός κειμένου-στόχου που καλύπτει τις συγκεκριμένες ανάγκες του πελάτη, καθώς και να μεταφέρει με ακρίβεια τις πληροφορίες αυτές στον μεταφραστή.

Τα νομικά κείμενα ανήκουν στην κατηγορία των “culture-specific texts”, των κειμένων δηλαδή που είναι στενά συνδεδεμένα με τον πολιτισμό εντός του οποίου δημιουργήθηκαν και δεν είναι δυνατή η λέξη προς λέξη μετάφρασή τους. Για να μπορέσει ο μεταφραστής να δημιουργήσει ένα κατάλληλο κείμενο για τον πολιτισμό-στόχο, με το ίδιο περιεχόμενο από άποψη πληροφοριών και με το σωστό λεξιλόγιο, χρειάζεται συγκεκριμένες ενδείξεις και οδηγίες από τον πελάτη. Οι ενδείξεις και οδηγίες αυτές θα τον βοηθήσουν να προσδιορίσει τις κατάλληλες μεταφραστικές τεχνικές και μεθόδους και θα τον καθοδηγήσουν στη λήψη των αποφάσεών του κατά τη μεταφραστική διαδικασία.  Η ποιότητα στις νομικές μεταφράσεις μπορεί συνεπώς να επιτευχθεί μόνο με στενή συνεργασία πελάτη και νομικού μεταφραστή. Ο τελευταίος, άλλωστε, έχει επιλεχθεί από τον πελάτη ακριβώς προκειμένου να παράσχει τις συμβουλές και τις ειδικές του γνώσεις και έχει συνεπώς τον ρόλο του διαπολιτισμικού συμβούλου.

γράφει η Εύα Αγγελοπούλου

Η Εύα ειδικεύεται στη μετάφραση νομικών κειμένων από τα αγγλικά και γερμανικά προς τα ελληνικά. Είναι κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος στην Πολιτική Δικονομία και την Εξειδικευμένη Μετάφραση. Έχει δουλέψει ως δικηγόρος στην Ελλάδα για 7 χρόνια, ενώ τα τελευταία 4 χρόνια αξιοποιεί τις εξειδικευμένες γνώσεις της στον τομέα της μετάφρασης. Είναι μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Μεταφραστών και πιστοποιημένη SDL μεταφράστρια. Εκτός από τη δουλειά της, αγαπά πολύ τα ταξίδια. Έχει ζήσει στην Ελλάδα, τη Γερμανία και το Βέλγιο, ενώ τώρα ζει στην Αυστρία.